ODKRYWCA POLSKICH SZKÓŁ DUCHOWOŚCI,
POLSKIEJ MISTYKI PRZEŻYCIOWEJ
ORAZ STUDYJNEJ I SZEŚCIU OKRESÓW POLSKIEJ MISTYKI

Odkrycie polskich szkół duchowości

W Polsce przez ostatnie wieki nie prowadzono badań nad rodzimą teologią duchowości i mistyki. Dopiero powołanie katedry teologii życia duchowego na Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie rozpoczęło podejmowanie pierwszych badań. W wyniku tych pionierskich prac wykryto pierwsze polskie szkoły duchowości.

Szkoła zmartwychwstańcza

Ks. Profesor odkrył polską szkołę zmartwychwstańczą (B. Jański, ks. P. Semenenko, ks. H. Kajsiewicz, ks. P. Smolikowski, J. Karska, bł. M. Darowska, bł. C. Borzęcka, s. J. Borzęcka). Koncepcja odkrytej szkoły przyznaje prymat miłości, wokół tej cnoty nadprzyrodzonej skupiają cale życie duchowo-mistyczne. Miłość nie stanowi dla nich abstrakcyjnego pojęcia, lecz akt żywej osoby, rozumiany jako uczestnictwo w miłości Boga ku Niemu samemu i w odniesieniu do stworzeń. Zatem jest ona zarówno fundamentem świętości, jak i motorem, który winien pobudzać wysiłki chrześcijanina z chęci zjednoczenia z Bogiem. Ale droga do świętości jest drogą trudną oraz, że nie można jej osiągnąć jednorazowym wysiłkiem. Dlatego też chrześcijanie nie powinni się lękać tego trudu czy zrażać, że po wstępnym zapale pojawiają się różnorodne kryzysy. Dlatego miłość jest przyczyną zjednoczenia z Bogiem, a wyraża się ona w osiągnięciu zgodności z wolą Bożą, w całkowitym oddaniu się Jemu, w czystości wewnętrznej i w posłuszeństwie ducha oraz w realizacji miłości bliźniego.

Szkoła zmartwychwstańcza podkreśla mocno antropologię poznania, czyli introspekcję prawdy o sobie. Chodzi o poznanie samego siebie, o ustawiczną świadomość własnej nędzy, o uznanie swojej zależności od Boga, o grzech osobisty jako utratę łaski i o złość jako skutek grzechu. Stąd dla twórców szkoły są ważne pojęcia „nędzy”, „nicestwa” i „złości”, oczyszczenia władz człowieka: rozumu, woli, serca i wyobraźni. Wszystko po to, aby osiągnąć cnotę pokory, będącą podstawą poznania. Podkreślają lęk przed czynnością własną i rezygnację z niej na rzecz szukania oraz pełnienia woli Bożej. Stąd też wiele uwagi poświęcają istocie, znakom i skutkom czynności własnej. Również wiele miejsca poświęcają analizie miłości własnej, jej pojęciu i skutkom. Z kolei przyjęcie w koncepcji życia duchowego umiarkowanego optymizmu pozwoliło Autorom na odrzucenie zarówno psychologicznego idealizmu, jak i skrajnego pesymizmu, uważającego naturę ludzką za złą, zasługującą na ustawiczne zwalczanie i wyniszczenie. Optymizm Autorów oparty jest na fakcie odkupienia i zmartwychwstania, przejawia się też w poglądach dotyczących zharmonizowania władz człowieka. Ten duch radości powinien stale towarzyszyć chrześcijaninowi w drodze do Boga.

Twórcy szkoły podkreślają współpracę człowieka z Bogiem. W tym procesie współpracy uważają Boga za inicjatora życia duchowego, który wzywa człowieka do współdziałania. Dlatego uzdalnia go do tego współdziałania poprzez cnoty teologalne, cnoty moralne i czynniki ułatwiające współdziałanie. Do nich zaliczają czystą intencję, świętą obojętność, czujność i umartwienie. W tym też procesie uwzględniają rolę pokus i walkę z nimi. Najwięcej uwagi poświęcają środkom współdziałania, szeroko omawiając modlitwę, szczególnie kontemplację, omawiają sakrament chrztu, Eucharystii i pokuty, analizują rolę kierownictwa duchowego, zachowanie ubóstwa duchowego.

Autorzy podkreślają konieczność harmonijnego połączenia obu czynników: przyrodzonego i nadprzyrodzonego, z przyznaniem jednak pierwszeństwa w działaniu temu ostatniemu. Łaska zajmuje w ich nauce naczelne miejsce. Również akcentują zasadę harmonii władz ludzkich. Człowiek rozwija samego siebie nie w próżni ontycznej, lecz na podstawie tego, czym są i jakie są jego władze naturalne. Czyniąc je przedmiotem swojego działania, dążąc do ich rozwoju i harmonii, doskonali samego siebie. W myśl teorii spirytualizmu uważają ciało za naturalny element, z którym dusza powinna działać w harmonii i zgodzie. W ten sposób dusza pełni nadrzędną rolę w stosunku do ciała. Stąd cały proces życia duchowo-mistycznego powinien polegać na dążeniu do wewnętrznej zgodności działania ciała i duszy.

Finiszem procesu duchowego jest mistyczne zjednoczenie jako najwyższa forma życia duchowego osiągalna przez każdego chrześcijanina, o ile w jego życiu następuje przewaga działania samego Boga. W tej koncepcji na czoło wysuwa się łączność mistyczna Chrystusem. Życie w jedności mistycznej z Nim aż do osiągnięcia przemiany w Niego, stało się osią całej koncepcji życia duchowego. Doktrynę chrystologicznego ujęcia życia duchowego Autorzy oparli na Chrystusie jako wzorze oraz na tajemnicach ziemskiej drogi Zbawiciela. Według tej koncepcji człowiek jest włączony w nadprzyrodzone życie przebóstwionej ludzkiej natury Syna Bożego. On jest wzorem dla każdego człowieka, a Jego życie prawzorem życia ludzkiego. Przyczynę wzorczą stanowi Jego przebóstwiona natura ludzka. Teoria wzorczości chrystologicznej kładzie nacisk na całkowitą zależność nadprzyrodzonego życia człowieka od Chrystusa i na przemianę w Niego. W pierwszej fazie polega ona na tym, że osoba ludzka przyjmując i powtarzając we władzach natury akty Jezusa, zostaje ona obdarzona pełnią Chrystusa i człowiek zaczyna żyć jak gdyby Chrystus. Zdaniem Autorów przemiana w Chrystusa w drugiej fazie dokonuje się na skutek zgodności działania człowieka z czynami Jezusa. Przemiana ta może być tak zupełna, że człowiek przestaje żyć sobą, a żyje w Nim i razem z Nim. To prowadzi do zmartwychwstania duchowego. Człowiek już podczas pobytu na ziemi, uczestniczy przyszłej chwalebnej rzeczywistości, antycypuje to nowe, zmartwychwstałe życie.

Zanim człowiek osiągnie stan zjednoczenia mistycznego, musi zostać poddany wielu próbom oczyszczenia. Potrzebuje działania łaski mistycznej, będącej specjalną ingerencją Boga. Otrzymuje ją w nocy biernej zmysłów i w nocy biernej ducha. Po tych oczyszczeniach człowiek dochodzi do najwyższego stopnia zjednoczenia z Bogiem, czyli do zaślubin duchowych. Jedność z Bogiem w zaślubinach ma moc przetwarzania i jednoczenia z Nim przez miłość. Zazwyczaj znakiem zewnętrznym tego stanu jest zapomnienie o sobie i rzeczach stworzonych. Autorzy też wyliczają stopnie zjednoczenia. Podkreślenie prawdy o jedności czynnika nadprzyrodzonego i przyrodzonego w rozwoju życia duchowego pozwoliło Autorom wypowiedzieć się za łącznością między ascezą i mistyką. Dlatego każdy człowiek, będący w stanie łaski uświęcającej, która już w zarodku zawiera w sobie wszystko, co jest potrzebne do takiego rozkwitu życia duchowego, i przechodzący czynne oczyszczenie, może być przez Boga przeniesiony w stan mistyczny.

Ks. Profesor swoje odkrywcze badania uwieńczone pracą habilitacyjną: „Formacja duchowa według głównych przedstawicieli szkoły zmartwychwstańczej”, Warszawa 1988, uzupełnił następnymi książkami: “Duchowość zmartwychwstańcza”, Warszawa 2003, która została przetłumaczona na język portugalski (Brazylia) i angielski (USA), “Bogdan Jański człowiek, który przekroczył swoją młodość”, seria: Jański – ku przyszłości 1, Warszawa 2006 oraz 4 pracami zbiorowymi: “Dziedzictwo Bogdana Jańskiego. Służba narodowa”, seria: Jański – ku przyszłości 2, Warszawa 2007 oraz “Ku zmartwychwstaniu narodu…”, seria: Jański – ku przyszłości 5, Warszawa 2010; “Odpowiedzialność ludzi nauki…”, seria: Edukacja w nauczaniu Kościoła 10, Warszawa 2011 i “Odpowiedzialność polityków za…”, seria: Edukacja w nauczaniu Kościoła 11, Warszawa 2012. Ponadto, napisał wprowadzenie, do tłumaczenia angielskiego wybranych kazań ks. P. Semenenki: Piotr Semenenko, CR, “Love and Faith: Five Sermons of the Ressurrectionist Spirituality. Translated from Polish by Sr Pascale-Dominique Nau”, Rome 2014. W 2016 roku wydał monografię pt. „Polska szkoła duchowości”, seria: Mistyka polska 148, Wyd. UKSW, Warszawa 2016.

W sumie o szkole duchowości zmartwychwstańczej napisał różnych pozycji w liczbie: 25 książek (autor, redaktor, konsultant), 57 naukowych artykułów, 9 haseł, 79 naukowo-popularnych artykułów, 16 wprowadzeń do pozycji książkowych innych autorów, różnych 109 opracowań (zwłaszcza formacyjnych) dla Szkoły Wyższej im. Bogdana Jańskiego, 39 sprawozdań i udzielił 18 wywiadów o Jańskim. Razem 352 pozycje. Najczęściej były publikowane na łamach: “Zarządzanie i Edukacja”, “Emaus 2000”, “Emaus”, “Sygnaturka Kolegiacka” (Pułtusk), “Niedziela Płocka” i w licznych pracach zbiorowych (np. “Polska szkoła duchowości zmartwychwstańczej”, w: “Oblicza polskiej duchowości”, seria: Mistyka polska 120, red. W. Gałązka, Wyd. UKSW, Warszawa 2013, s. 53-73; “Bogdan Jański (1807-1840). Założyciel zmartwychwstańców, twórca polskiej szkoły duchowości zmartwychwstańczej”, w: “Oblicza polskiej duchowości”, seria: Mistyka polska 120, red. W. Gałązka, Wyd. UKSW, Warszawa 2013, s. 75-92; “Duchowe elementy w koncepcji wychowania ks. Pawła Smolikowskiego CR”, w: “Oblicza polskiej duchowości”, seria: Mistyka polska 120, red. W. Gałązka, Wyd. UKSW, Warszawa 2013, s. 95-109; A. Baran, P. Piasecki, “Polskie szkoły duchowości w tysiącletniej historii narodu”, w: “Duchowość przełomu wieku”, seria: Mistyka polska 7, red. S. Urbański, M. Szymula, Wyd. UKSW, Warszawa 2000, s. 57-104 oraz umieszczonych w Internecie na stronie Szkoły.

Ponadto, w celu dokładniejszego poznania duchowości zmartwychwstańczej powołał przy Szkole Wyższej im. Bogdana Jańskiego najpierw Zakład Duchowości Zmartwychwstańczej, w ramach którego różni autorzy napisali 80 artykułów. Następnie powołał Studium Duchowości Zmartwychwstańczej, w ramach którego wykładowcy tej uczelni podjęli badania nad myślą Bogdana Jańskiego, nad doktryną szkoły i innymi jej przedstawicielami w liczbie 82. Powstały nowe pozycje książkowe i kilkadziesiąt artykułów naukowych i popularno-naukowych. Pracownicy Szkoły pisali artykuły na łamach “Sygnaturki Kolegiackiej” 34 artykuły, w “Niedzieli Płockiej” 4 artykuły, w Internecie umieszczono 41 artykułów. Na łamach “Zarządzania i Edukacji” pracownicy napisali 81 artykułów z uwzględnieniem personalizmu w kształtowaniu duchowości zmartwychwstańczej, 19 artykułów zostało opracowanych na płycie CD-R, a 17 artykułów opublikowano w pracy: „Dziedzictwo Bogdana Jańskiego. Służba Narodowa”, red. S. Urbański, Warszawa 2007.

Ks. Profesor zorganizował (współorganizator, konsultant) 119 sympozjów uczelnianych i ogólnopolskich na tej Uczelni, i w jej Zamiejscowych Wydziałach w Krakowie, Chełmie, Zabrzu, Opolu i Elblągu oraz w Uczelni Jańskiego w Łomży, lub poza jej murami: w auli Politechniki Warszawskiej, w „Centrum Resurrectionis” w Krakowie, w auli Konferencji Episkopatu Polski, na Uniwersytecie Jagiellońskim, Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego, w Pułtusku i Winnicy, w Teatrze Muzycznym “Roma” w Warszawie, w Teatrze Polskim w Warszawie, w Galerii Porczyńskich w Warszawie, w Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Krakowie-Łagiewnikach. Ks. Profesor wygłosił 57 referatów, 70 wykładów okolicznościowych i 3 wykłady na konwersatorium comiesięcznym (Myśl społeczna Kościoła a przemiany w Polsce). Uczestniczył jeszcze 16 konferencjach. Na uczelniach Jańskiego powstało 13 prac dyplomowych uwzględniających nauczanie B. Jańskiego oraz powstały 3 prace doktorskie pracowników uczelni z zakresu szkoły duchowości zmartwychwstańczej. Na UKSW powstały 3 prace doktorskie oraz 5 prac magisterskich. Ks. Profesor napisał 3 recenzje prac doktorskich ujmujących duchowość zmartwychwstańczą. Ponadto, w serii wydawniczej: “Edukacja w nauczaniu Kościoła”, ukazało się 18 pozycji, a w serii: “Jański – ku przyszłości” 5 pozycji. Ks. Profesor był redaktorem merytorycznym 20 książek i konsultantem 10 książek. W Szkole Jańskiego ogłoszono dwa razy obchody Roku Jańskiego (2000, 2010), Roku Służby Narodowej ( 2005/2006), Roku Wspólnoty (2006/2007), Roku Rodziny (2007/2008), Roku Ewangelizacji Ludzi Nauki (2011); Roku Ewangelizacji Ludzi Polityki (2012), Roku Promocji Szkół Jańskiego (2011/2012), Roku Jubileuszu 20-lecia Szkoły (2013), i kilkakrotnie ogłoszono wśród studentów konkurs o nagrodę ks. Profesora jako Kierownika Duchownego nad myślą B. Jańskiego oraz o nagrodę „Pióro Jańskiego”.

Otrzymał: Nagrodę Zgromadzenia Zmartwychwstania Pana Naszego Jezusa Chrystusa „Resurrectio et Vita” za odkrycie polskiej szkoły duchowości zmartwychwstańczej, ponad 30-letni dorobek naukowy i działalność propagującą duchowość szkoły zmartwychwstańczej, wytrwałe wspieranie i inspirowanie nas, zmartwychwstańców, w pracy nad zmartwychwstaniem społeczeństwa (Kraków, 13 marca 2019).

Szkoła honoracka

Drugą szkołą odkrytą przez ks. Profesora jest szkoła honoracka. Bł. Honorat również na gruncie polskim szerzy koncepcję życia duchowo-mistycznego. Podstawą tego życia jest chrzest św., będący darem Boga, który nazywa „większym cudem, niż stworzenie całego świata”. Dzięki łasce otrzymanej w tym sakramencie człowiek staje się synem bożym zjednoczonym w Chrystusie. Jest to realna i nadprzyrodzona rzeczywistość, w której osoba ludzka uczestniczy. Mówiąc o sakramencie chrztu św., o. Honorat łączy z nim bardzo ściśle zagadnienie łaski uświęcającej oraz jej stosunku do natury ludzkiej. Łaska udzielana człowiekowi pozwala mu uczestniczyć w naturze samego Boga, która jako pierwsza zasada życia wewnętrznego życia Bożego oraz czynności istotnie Boskich udziela człowiekowi przymiotów, które są właściwe Bogu. Wówczas natura ludzka staje się podobna do Boga, do tego stopnia, że można o niej mówić jako ubóstwionej i poniekąd równej Bogu. Bóg przez łaskę przybrał człowieka za swojego syna wchodząc z nim w pewnego rodzaju pokrewieństwo. To Boże Synostwo jest synostwem z przybrania.

Dzięki łasce człowiek otrzymuje nie tylko nadprzyrodzone dary Boże, lecz samego Boga, przez którego łaska sprawia, że w człowieku dokonuje się głęboka przemiana. Chrześcijanin może dzięki niej wewnętrznie i skutecznie zwracać się ku Bogu. Otrzymuje uzdolnienie nadprzyrodzone przez cnoty teologalne i cnoty moralne. Ale najwięcej uwagi poświęca bł. Honorat cnocie pokory. Z powyższymi darami chrześcijanin otrzymuje dary Ducha Świętego, które współtworzą organizm nadprzyrodzony.

A więc człowiek zdążając do mistycznego zjednoczenia z Bogiem przez miłość został uposażony przez Boga w nadprzyrodzony organizm życia duchowego. Jednak w pierwszym okresie podejmuje oczyszczenie czynne, które jest bolesne i dokonuje się w cierpieniu, a następnie przechodzi w oczyszczenia bierne, podczas których głównym działającym jest Bóg ze swoją łaską przemieniającą człowieka duchowo. To czynne oczyszczenie Autor łączy z nawróceniem, zerwaniem z grzechem, z walką z niedoskonałościami, ze zwalczaniem oziębłości, z walką z pokusami. Ponadto Autor podkreśla oczyszczenie czynne nieuporządkowanych skłonności jak namiętności, wady główne i skrupuły. Proponuje oderwanie się od stworzeń. To powyższe oczyszczenie chrześcijanin może dokonać wtedy, gdy podejmie on niezbędny na drodze rozwoju życia duchowego proces umartwienia.

Bł. Honorat wskazuje na potrzebę biernych oczyszczeń w procesie nawrócenia i przemiany. Dokonuje się ono przez bierne oczyszczenie sfery zmysłowej (bierna noc zmysłów) oraz przez bierne oczyszczenie sfery umysłowej (bierna noc ducha). Prowadzą one ostatecznie do mistycznego zjednoczenia na ostatnim etapie drogi rozwoju życia duchowego człowieka. Jest ono złączeniem duszy oczyszczonej chrześcijanina z Bogiem. W tym zjednoczeniu podkreśla rolę wiary i miłości oraz kontemplacji wlanej. W swojej koncepcji życia duchowego Autor szeroko analizuje stopnie zjednoczenia mistycznego. Omawia stopnie zjednoczenia u postępujących: kosztowanie słodyczy, pożądanie rzeczy boskich, nasycenie, zachwycenie myśli, bezpieczeństwo, upojenie i siódmy stopień zjednoczenia ( Autor zaznacza, że nazwę zna sam Bóg). Następnie charakteryzuje modlitwę odpocznienia (milczącą), zjednoczenie wlane i zjednoczenie przekształcające. Ponadto bł. Honorat porusza zjawiska nadzwyczajne jak zjawiska umysłowe i objawienia prywatne.

Przedstawiona wyżej koncepcja mistyki studyjnej bł. Honorata oparta na miłości jest dynamiczna. Obrazuje drogę rozwoju poprzez trzy etapy: miłość początkującą nazywaną świętością początkującą, miłość postępujących jako świętość postępujących, miłość doskonałą nazywa świętością wielką, rozwijającą się do świętości doskonałej. Ten stan mistycznego zjednoczenia chrześcijanin osiąga dzięki oświeceniu światłem Boskiej mądrości. Stan ten wyraża tzw. mistykę doświadczalną, nazywaną przez niego „używającą” w odróżnieniu od mistyki naukowej, określanej jako „kierowniczą”. A więc jest to zjednoczenie mistyczne jako zwrócenie duszy do Boga przez doświadczenie miłości, tajemnicze wzruszenie, unoszące duszę do Boga przez czystą i gorącą miłość, doświadczalne i dotykalne poznanie Boga oraz przez Jego ucisk miłości jednoczącej.

Zatem bł. Honorat poprzez swoją koncepcję życia duchowo-mistycznego przyczynił się do powstania nowej szkoły duchowości. A więc zjednoczenie mistyczne nie oznacza kontaktu z Bogiem jako przedmiotem poznania, ale z Bogiem pozwalającym doświadczyć swojej obecności i swego działania w człowieku. (Badania zostały opublikowane w licznych artykułach, oraz w pracach magisterskich i w powstałych 5 pracach doktorskich: P. Głowacki, „Życie duchowe na podstawie pism bł. Honorata Koźmińskiego”, Warszawa 1994; M. Szymula, „Duchowość zakonna. Duchowość zakonna według nauczania bł. Honorata Koźmińskiego”, Warszawa 1998; K. Bąk, „Duchowość zakonna w życiu i myśli teologicznej Sługi Bożej Matki Anieli Róży Godeckiej”, Warszawa 1998; W. Sugier, „Zjednoczenie mistyczne w nauce bł. Honorata Koźmińskiego”, Warszawa 2006; K. Czyżyk, „Duchowość apostolska według o. Honorata Koźmińskiego”, Warszawa 2 009). W celu propagowania powyższej duchowości współpracuje z Kapucyńską Szkołą Duchowości (Zakroczym), publikując artykuły, uczestnicząc w konferencjach naukowych i promocjach książek.

Inne szkoły

Ponadto ks. Profesor odkrył szkołę franciszkańsko- kapucyńską przełomu XIX i XX wieku ( bp B. Szymański, o. P. Leszczyński, o. L. Lendzian, o. W. Piotrowski, o. R. Mazurkiewicz, o. F. Szymanowski, o. F. Sadowski). Jej główne założenia doktrynalne to radykalne przylgnięcie do Chrystusa, prymat miłości, pokora, zjednoczenie mistyczne oraz paralelizm naśladowania Jezusa i Maryi. Ponadto tłumaczą dzieła zachodnich autorów z różnych szkół duchowości: św. Bonawentura, A. Rodriquez, F. Faber, św. A. Liquori.

Odkrył szkołę sióstr benedyktynek zreformowaną przez ksienię benedyktynek chełmińskich s. M. Mortęską (1556-1631), wzorowaną na szkole ignacjańskiej. Swój model świętości opiera ona na rozwoju cnót, zwłaszcza pokory, mistycznej miłości i posłuszeństwa; na modlitwie medytacyjnej wiodącej do kontemplacji; na praktykowaniu rachunku sumienia. Mortęska wprowadziła po raz pierwszy zwyczaj pisemnego przygotowywania treści rozmyślań przez wyznaczoną siostrę na każdy dzień.

Odkrył też szkołę duchowości mariańskiej, której założycielem był św. S. Papczyński (1631-1701). Jest to szkoła duchowo-mistyczna dostępna w realizacji przez wszystkie stany w Kościele. Zwraca uwagę na obecność Boga Trójjedynego i Jego miłość w życiu chrześcijanina, podaje sposoby przychodzenia Boga i Jego obecności, oraz żąda odpowiedzi człowieka na Jego miłość, aby być żywym obrazem Boga. Dla zobrazowania tego procesu miłości posługuje się alegorią świątyni, która ma służyć pomocą w realizacji tej mistycznej świętości. Jest to więc dynamiczna świętość rozwijająca się pod wpływem współpracy z łaską Bożą i postępu w cnotach, przez naśladowanie Jezusa, zwłaszcza cierpiącego; poprzez nawrócenie i rozwój modlitwy. Zaś mistyczna świętość wyraża się w dążeniu do osiągnięcia kontemplacji, czyli ścisłego zjednoczenia z Bogiem w miłości. Szczególnie dokonuje się ona w Eucharystii, która jest oblubieńczą ucztą mistyczną, ponieważ Jezus jest Pokarmem chrześcijanina. Dlatego ona dokonuje duchowej przemiany człowieka, jego przebóstwienia, jego przeobrażenia w Chrystusa. Wielkim reformatorem tej szkoły duchowości był św. Jerzy Matulewicz.

Powyższe badania dotyczące odkrytych szkół zostały opublikowane w licznych artykułach naukowych, w rozprawach doktorskich i magisterskich.

Wszystkie te szkoły odegrały wielką rolę w rozwoju polskiej duchowości, a także w rozwoju polskiej myśli pedagogicznej głównych założycieli zgromadzeń zakonnych. Obejmują one myśl duchowo-pedagogiczną i realizowaną przez nich. (np. ks. P. Smolikowski, bł. M. Darowska, bł. C. Borzęcka, również bł. B. Markiewicz, bł. H. Koźmiński, s. U. Ledóchowska, abp Z. Feliński, E. Bojanowski). Dlatego badania ks. Profesora podejmowały rekonstrukcję systematycznej myśli pedagogicznej i duchowej oraz stosowanych w praktyce zasad i pryncypiów etycznych. Podejmowały próbę określenia koncepcji człowieka, jako podmiotu działalności społecznej, jego związku ze społeczeństwem, jego zadań i roli wobec narodu, państwa i grupy społecznej; próbę badania aktualności aksjologii (pedagogicznej) wychowania wyżej wymienionych postaci (Ścieżki wychowania chrześcijańskiego, red. seria: Mistyka polska 41, Warszawa 2008). A także nauki Jana Pawła II (Wychowanie w nauczaniu Jana Pawła II (1989 – 1999), seria: Edukacja w nauczaniu Kościoła 3, Warszawa 2000), Benedykta XVI, papieża Franciszka i jej weryfikacja w warunkach społeczeństwa ponowoczesnego; badanie efektywności i możliwości zastosowania idei pedagogicznych polskich twórców (wyżej wymienionych) do współczesnych problemów społecznych i zagrożeń stojących przed jednostką i wspólnotami ludzkimi. Badania te są aktualne dla dzisiejszego społeczeństwa w świetle zagrożeń stojących przed jednostką i wspólnotami ludzi.

Początkowo – jak sam wspomina – chciał opracować szkołę honoracką, ale w 1980 roku istniało przekonanie w polskim świecie nauki teologicznej, że w naszym kraju nie powstały żadne szkoły duchowości, a teologia duchowości istniała na KUL-u zaledwie od kilku lat (ks. prof. W. Słomka). Również te poglądy podzielali teologowie zakonni. Także większość źródeł znajdowała się w archiwach w stanie rękopisów, które wymagały opracowania i przepisania w formie maszynopisu, wydania drukiem (dlatego były niechętnie udostępniane). Jeszcze wtedy zasadniczo nie drukowano pism poszczególnych twórców danej szkoły w formie książek, a tym bardziej ich “Dzienników” mistycznych, które przeważnie ukrywano w archiwum. Ponieważ najchętniej otwarli swoje archiwa księża zmartwychwstańcy i siostry niepokalanki, dlatego ks. Profesor odkrył i opracował szkołę zmartwychwstańczą.

Polska mistyka przeżyciowa i studyjna

Ks. Profesor odkrył również mistykę przeżyciową polskich mistyczek przełomu XIX i XX wieku. Rozpoczął swoje badania od mistyki przeżyciowej bł. Marceliny Darowskiej, którą najdokładniej analizował już w pracy habilitacyjnej. Potem poświęcił jej bardzo dużą liczbę artykułów naukowych i popularno-naukowych, haseł słownikowych, poszerzając również zakres badań nad systemem wychowania. Wygłosił też szereg referatów na sympozjach ogólnopolskich oraz na Ukrainie (Gródek Podolski - Horodok). Po raz pierwszy opracował traktat mistyczny bł. Marceliny Darowskiej “Kartki”, pierwszy w Polsce napisany na podstawie osobistej mistyki przeżyciowej i studyjnej przez kobietę. Był promotorem 4 prac magisterskich i 1 pracy doktorskiej o o Jej doktrynie oraz recenzentem 2 prac doktorskich (UKSW, KUL) i magisterskich (UKSW).

Drugą przedstawicielką mistyki przeżyciowej w badaniach ks. Profesora była św. Faustyna. Jej poświęcił pierwsze w Polsce studium o życiu mistycznym: “Życie mistyczne błogosławionej Faustyny Kowalskiej”, Warszawa 1997, które miało drugie wydanie: “Mistyczny świat ducha”, Warszawa 2000, włącznie z promocją w Centrum Kultury “Civitas Christiana”. Ta ostatnia pozycja została przetłumaczona na język rosyjski (Białoruś) i na język angielski (USA). Napisał też książki: “Mistyka miłosierdzia”, seria: Mistyka polska 79, Warszawa 2007; „Wszystko mi mówi o Jego Miłosierdziu. Świętość miłosierdzia objawiona Faustynie”, seria: Mistyka polska 147, Warszawa 2016. Również wydał na DVD opracowanie: “The Mystical Aspects in the Life of St. Faustyna Kowalska”, produced by: The Catholic Resource Center (Kalifornia). Również mistyce, jak i miłosierdziu według św. Faustyny poświęca najwięcej badań, które publikuje m.in.: w “Studia Theologica Grodnensia” (Białoruś). Artykuły popularno-naukowe publikuje w “Misericordia” i “Słowo Życia” (Białoruś) oraz w biuletynie Centrum Polonijnego im. Jana Pawła II, w Yorba Linda (Kalifornia): „Pope John Paul II Polish Center” i w “News of Polonia” i “Voice of Polonia”, Los Angeles, “Kurier Polski”, Corona Kalifornia. W tym Centrum, w okresie wakacyjnym, wygłasza liczne wykłady do Rycerzy Ruchu Miłosierdzia Bożego i dla członków “Faustinum” (założonych przez siebie). Wygłasza wiele referatów o mistyce miłosierdzia na ogólnopolskich sympozjach i zagranicą: Białoruś, Litwa, Łotwa, Ukraina, Niemcy. Mistykę miłosierdzia wykłada na Otwartym Uniwersytecie UKSW, również w Łucku (Ukraina).

W badaniach ks. Profesora znalazła się po raz pierwszy polska mistyka przeżyciowa m. in.: Doroty z Mątowów, s. Teresy od Jezusa (Marianny Marchockiej), s. Tekli Raczyńskiej, bł. Marty Wieckiej; św. Faustyny, bł. Anieli Salawy, bł. Bernardyny Jabłońskiej, bł. Franciszki Siedliskiej, bł. Angeli Truszkowskiej, s. Eleonory Motylowskiej, s. Elżbiety Czackiej, św. Urszuli Ledóchowskiej, Wandy Malczewskiej, s. Kolumby Białeckiej, Cecyli Działyńskiej, bł. Bolesławy Lament, Kunegundy Siwiec, Franciszki Faryniak, s. Janiny Kierocińskiej, bł. Marii Karłowskiej, s. Angeliki Renke, bł. Rafała Chylińskiego, diakona Ludwika Miączyńskiego. W obrębie tych badań znalazło się pionierskie opracowanie mistyki przeżyciowej ks. Piotra Semenenki wyrażonej w poezji mistycznej: “Z Panem na pustynię. Dialog mistyczny” i w “Dzienniku duszy” oraz mistyki przeżyciowej Bogdana Jańskiego. Również opracował mistykę przeżyciową s. Wandy Boniszewskiej, s. Hilary Główczyńskiej, ks. Władysława Gurgacza, ks. Franciszka Blachnickiego, św. Brata Alberta, św. Maksymiliana Kolbe, św. Rafała Kalinowskiego, bł. Honorata Koźmińskiego, ks. Bronisława Markiewicza, ks. Jana Balickiego, s. Roberty Babiak, s. Leonii Nastał, s. Zofii Tajber, s. Elizy Cejzik, s. Łucji Czechowskiej, s. Marii Karłowskiej, Ludmiły Krakowieckiej, s. Ksawery Pieczatowskiej, s. Ireny Dziewałtowskiej-Gintowt, s. Jadwigi Osińskiej, s. Izabelii Naborowskiej, s. Emanueli Kalb, s. Miriam Szyszka, Anny Augustyn, s. Heleny Majewskiej, Alicji Lenczewskiej, s. Klary (Leokadii Małuszyńskiej) oraz życie mistyczne w świetle “Kroniki klasztoru ss. Bernardynek w Wieluniu (1908-1920)”, pióra m. Elżbiety Heleny Mińskiej, życie mistyczne wieluńskich bernardynek. W sumie odkrył 39 mistyczek i 12 mistyków. Badania te zostały opublikowane w licznych artykułach oraz w książkach m. in: Mistyka przeżyciowa kobiet, seria: Mistyka polska 143, Warszawa 2015; Mistycy w Kościele, seria: Duchowość Europy 4, Warszawa 2016; Mistyka przeżyciowa z obrazem mistyki studyjnej, seria: Mistyka polska 151, Warszawa 2017; Mistyczki niepodległej Polski 1918-2018. Przesłanie Jezusa, seria: Mistyka polska 152, Warszawa 2018; Polska duchowość i mistyka przeżyciowo-studyjna, Verotati et Caritati, t. 10, red. M. Terka, J. Kapuściński, Ł. Laskowski, Wyższy Instytut Teologiczny, Częstochowa 2018, s. 509-527; tenże, Studia Theologica Grodnensia, t. 12, Grodno 2018, s. 24-35 (Białoruś). Z jego inspiracji wiele dzienniczków duszy mistyczek i mistyków było i jest przygotowywanych do publikacji, m.in. “Dziennik duszy” J. Matulewicza został przetłumaczony z języka litewskiego; Siostra Benigna Naborowska, „Dziennik duchowy”, t. 1, seria: Mistyka polska 153, Łódź 2019; Listy Siostry Miriam Szyszki, Służebniczki Maryi-Wielkopolskiej, Warszawa 2020; Listy mistyczne s. E. Cejzik.

W ramach mistyki przeżyciowej ks. Profesor odkrywa mistykę przesłania (proroczą) wyżej już przedstawionej św. Faustyny – przesłanie miłosierdzia Bożego; mistykę niemowlęctwa duchowego s. Leonii Nastał; mistykę miłości Boga i bliźniego (koronkę miłości) s. Roberty Babiak; mistykę duszy Chrystusa s. Zofii Tajber; mistykę oblicza Jezusa s. Elizy Cejzik (por. bł. B. Lament, św. Albert); mistykę wynagradzania s. W. Boniszewskiej i s. Hilarii Główczyńskiej; mistykę dziękczynienia s. B. Siewierskiej. Dlatego tę mistykę przesłania (posłania) propaguje na licznych sympozjach w kraju i zagranicą (Białoruś, Litwa, Ukraina, Niemcy, USA). Wydobywa również elementy dotyczące mistyki narodu.

Drugim obszernym zakresem badań ks. Profesora jest mistyka studyjna. Do przedstawicieli tej mistyki zalicza: ks. Jana Balickiego, ks. Alfonsa Bielenina, Henryka Bitterfelda, o. Bonawenturę od św. Stanisława (Stanisław Frezer), św. Alberta Chmielowskiego, ks. Stefana Dobrosielskiego, ks. Kaspra Drużbickiego, Cecylię Działyńską, abp. Zygmunta Felińskiego, o. Anzelma Gądka, Henryka Heidenreicha, o. Jakuba z Paradyża, o. Rafała Kalinowskiego, o. Honorata Koźmińskiego, Jana z Kwidzyna, ks. Floriana Jaroszewicza, ks. Eugeniusza Kuleszę, abp. Jerzego Matulewicza, ks. Bronisława Markiewicza, ks. Mikołaja z Mościsk, o. Mikołaja od Jezusa Maryi (Mikołaj Opacki), ks. Tomasza Młodzianowskiego, s. Magdalenę Mortęską, ks. Stanisława Papczyńskiego, bp. Józefa Pelczara, ks. Józefa Puchalika, ks. Franciszka Przyłęckiego, ks. Leona Pyżalskiego, ks. Piotra Semenenkę, ks. Antoniego Słomkowskiego, ks. Pawła Siwka, ks. Pawła Smolikowskiego, o. Stefana od św. Teresy (Hieronim Kucharski), ks. Antoniego Świrczyńskiego, abp. Józefa Teodorowicza, ks. Ignacego Wicherta, ks. Paulina Wiązkiewicza, ks. Aleksandra Żychlińskiego, ks. Aleksandra Usowicza, Mieczysława Gogacza.

Trzeba zaznaczyć, że niektórzy przedstawiciele mistyki studyjnej doświadczyli mistycznego przeżycia Boga, jak: K. Drużbicki, C. Działyńska, R. Kalinowski, H. Koźmiński, B. Markiewicz, M. Mortęska, S. Papczyński i Stefan od św. Teresy (H. Kucharski), P. Semenenko. Warto podkreślić, że po raz pierwszy ks. Profesor opracował traktat mistyczny Jakuba z Paradyża pt. “Płomyk pobożności”. Przedstawiciele mistyki studyjnej oraz ich doktryna mistyczna była też przedmiotem analiz ks. Profesora, zaprezentowanych w artykułach naukowych, w hasłach słownikowych, encyklopedycznych, w większych monografiach, w pracach zbiorowych oraz w publicystyce popularne (Zatopieni w Bogu. Mistycy polscy, seria: Mistyka polska 20, Warszawa 1999; Mistycy w Kościele, seria: Duchowość Europy 4, Warszawa 2016; Mistyka przeżyciowa z obrazem mistyki studyjnej, seria: Mistyka polska 151, Warszawa 2017). Ponadto, w pracach magisterskich i doktorskich oraz na sympozjach UKSW i na Ukrainie (Gródek Podolski - Horodok, Lwów), na Białorusi (Grodno, Mohylew, Witebsk), w Niemczech (Mechernich, Akwizgran), w Wilnie, Kownie, Mariampolu (Litwa).

Sześć okresów polskiej mistyki

W dziejach polskiej mistyki można wyróżnić sześć okresów “złotej mistyki” , “polskiej duchowości”: I. Lata od XII do XVII wieku; II. Wiek XVII; III. Wiek XVIII i połowa XIX wieku; IV. Druga połowa XIX wieku i początek XX wieku; V. Okres XX – lecia międzywojennego (1914-1939); VI. Okres powojenny. Danych do tego podziału dostarczają polskie zasoby literatury duchowej. Dlatego ks. S. Urbański próbuje analizować nasze dzieje mistyki (duchowości), począwszy od średniowiecza, aby ukazać mistykę studyjną i przeżyciową. Pełne opracowanie tegoż badanego zagadnienia przedstawił w obszernym opracowaniu pt.: “Mistyka przeżyciowa i studyjna w polskiej tradycji”, w: Mistyka polska, seria: Mistyka polska 104, red. W. Gałązka, S. Urbański, wyd. UKSW, Warszawa 2010, s. 17-78; tenże, “Pięć okresów mistyki”, w: Zatopieni w Bogu. Mistycy polscy, Warszawa 1999, s. 11-20, tenże, w: Leksykon mistyki. Żywoty – pisma – przeżycia, red. naukowa P. Dinzelbacher, przekł. B. Widła, przekł. uzupełnił i polską bibliografią opatrzył S. Urbański, przekł., opracowali i obcojęzyczną bibliografię sporządzili P. Pachciarek, K. Rybacka, Wyd. Verbinum, Warszawa 2002; „Mistyka przeżyciowa z obrazem mistyki studyjnej”, seria: Mistyka polska 151, Warszawa 2017; „Polska duchowość i mistyka przeżyciowo-studyjna”, Veritati et Caritati, t. 10, red. M. Terka, J. Kapuściński, Ł. Laskowski, Wyższy Instytut Teologiczny, Częstochowa 2018, s. 509-527; tenże, Studia Theologica Grodnensia, t. 12, Grodno 2018, s. 24-35 (Białoruś).