METODA BADAŃ

Kierunki badań naukowych prowadzonych pod kierunkiem ks. Urbańskiego, w ramach Sekcji Teologii Duchowości, związane są zarówno z przygotowaniem naukowym poszczególnych pracowników naukowych Sekcji, jak też z badaniami prowadzonymi przez samą Sekcję i jej poszczególne katedry. Związane są również z badaniami doktorantów i magistrantów oraz z trendami badań współczesnej teologii duchowości i mistyki. Chociaż na pierwszy rzut oka wydaje się, że ks. Profesor zajmuje się polską historią duchowości i mistyki, to jednak nie prowadzi badań metodą historyczną i nie zajmuje się historią jako historią polskiej duchowości, ale wydobywa teologię życia duchowego i mistycznego, a więc doktrynę, treść poglądów oraz proces duchowy (mistyka przeżyciowa) przedstawiony przez autorów, którzy żyli w pewnej określonej epoce historycznej.

W ten sposób ks. Profesor łączy polską doktrynę duchowości i nie tylko polskiej tradycji, z doktrynami współczesnej teologii duchowości i mistyki. A więc zachowuje ciągłość między przeszłością i teraźniejszością. Dzięki temu, możemy dzisiaj korzystać z myśli autorów poprzednich wieków, jako myśli wciąż aktualnej, ukazującej proces życia duchowego człowieka. Dlatego ks. Profesor z jednej strony bierze pod uwagę źródła doktrynalne, a z drugiej strony źródła doświadczalne (mistyka przeżyciowa, zawarta w autobiografiach, dzienniczkach duszy, listach). Jest to łączenie metody dedukcyjnej i indukcyjnej, które pozwala na analizowanie źródeł pod kątem duchowości mistycznej. A więc źródłami badań, z jednej strony, są traktaty naukowe, a także różnego rodzaju pisma (medytacje, kazania, konferencje duchowe, pisma z duchowości zakonnej) z historii duchowości, czyli pisma poszczególnych postaci oraz szkół, zgromadzeń, a z drugiej strony, także ich osobiste doświadczenie mistyczne, wyrażone w wyżej wymienionych autobiografiach i dzienniczkach duszy. A zatem, teologia duchowości bada proces życia duchowego, jego aspekt dynamiczny. Innymi słowy, nie zatrzymuje się na opisie struktur nadprzyrodzonych (np. cnoty teologalne, dary Ducha Świętego, łaska), ani na praktykach pobożnościowo-ascetycznych (teologia moralna), ale na przemianie duchowej człowieka jako podmiotu, który rozwija swoje życie duchowe aż do osiągnięcia mistycznego zjednoczenia z Bogiem w miłości (zaślubiny duchowe). A więc, chodzi o proces świętości osiągający mistyczną jedność z Bogiem, który dokonuje się przez współpracę chrześcijanina z darami nadprzyrodzonymi.

Można powiedzieć, że teologia duchowości w swoim przedmiocie badawczym wychodzi od poziomu życia moralnego, religijnego, ascetyczno - pobożnościowego chrześcijanina, aby ukazać rozwój duchowy w relacji do Boga aż do osiągnięcia zjednoczenia mistycznego z Nim w miłości. Chodzi o wewnętrzny związek między człowiekiem a Bogiem. Innymi słowy, życie duchowe chrześcijanina rozwija się wraz z rozwojem jedności z Bogiem. A więc, teologia duchowości bierze pod uwagę rozwój życia duchowego chrześcijanina jaki proponują badane źródła z zakresu mistyki przeżyciowej. Rozwój, bowiem intelektualny, rozwój ludzki (osobowy), powinien iść razem z rozwojem duchowym człowieka i odwrotnie. Ten rozwój duchowy idzie przez “prawidła” stanu mistycznego (noce ciemności), rozwój kontemplacji, oblubieńcze zjednoczenie z Bogiem (zaręczyny i zaślubiny duchowe). Mogą mu towarzyszyć zjawiska nadzwyczajne (ekstaza, stygmaty, wizje).

Dlatego metoda badawcza ks. Profesora jest “metodą treści”, czyli analizą treści źródeł, która wpisuje się w teologię badanych chrześcijan (świętych), w ich mistykę przeżyciową i pozwala poznać rozwój ich życia duchowego oraz ich osobistą drogę świętości. A więc można mówić o “nadprzyrodzonej fenomenologii”, czyli indukcji i dedukcji fenomenologicznej, która pozwala uchwycić proces życia duchowego człowieka na bazie jego mistyki przeżyciowej w świetle doktryny mistyki studyjnej. Potwierdzeniem stosowania tej metody przez ks. Urbańskiego, są prowadzone prace doktorskie oraz magisterskie i liczne publikacje z mistyki przeżyciowej polskiej i europejskiej. W tych badaniach ks. Profesor odkrywa oryginalność teologii duchowości, która doświadczenie duchowe obecności Boga bierze za przedmiot swoich badań. Oznacza to, że badanie procesu życia duchowego jest właściwym przedmiotem teologii duchowości i mistyki. Proces ten wyraża jedną ciągłość od momentu otrzymania chrztu świętego aż do osiągnięcia zjednoczenia mistycznego z Bogiem. Albowiem nasza synowska tożsamość budzi się i rozkwita w momencie chrztu. Dopiero na tej płaszczyźnie rozwoju życia duchowego ma zastosowanie właściwie rozumiane kierownictwo duchowe.

Proces życia duchowego, świętości, dokonuje się na drodze rozwoju miłości. Bóg jest pełnią świętości i pragnie podzielić się tą pełnią swojej miłości z człowiekiem. Zatem Bóg jest źródłem i dawcą miłości. Wówczas człowiek staje się świętym, gdy miłość do Boga staje się wezwaniem. Dlatego zadaniem chrześcijanina jest szerzenie miłości Bożej i składanie świadectwa. Ponieważ miłość Boga wymaga odzewu miłości, jest wezwaniem, apelem do sumienia i domaga się życia miłością na co dzień. To Bóg żąda takiej miłości, aby chrześcijanin wznosił się na jej wyżyny i był Mu całkowicie oddany. Bóg żąda od niego, aby mógł zjednoczyć się z Nim w miłości. Zatem, miłość stanowi istotę świętości, ponieważ jest jej węzłem i pełnią, kieruje środkami uświęcenia, formuje i prowadzi do celu. Zatem miłość jednoczy człowieka z Bogiem w mistycznym zjednoczeniu. Sama miłość jest już uczestnictwem w życiu samego Boga, czyli w nieskończonej miłości Bożej i dlatego może wzrastać podobnie jak łaska, która jest uczestnictwem w naturze Bożej.

Aby człowiek mógł rozwinąć miłość (cnoty teologalne) otrzymaną w sakramencie chrztu świętego, musi wpierw eliminować zło pochodzące z wnętrza człowieka. Mówił o tym Jezus: „Z wnętrza bowiem, z serca ludzkiego pochodzą złe myśli, nierząd, kradzieże, zabójstwa, cudzołóstwa, chciwość, przewrotność, podstęp, wyuzdanie, zazdrość, obelgi, pycha, głupota. Całe to zło z wnętrza pochodzi i czyni człowieka nieczystym” (Mk 7, 21-23). Jeśli chrześcijanin nie pokona tego zła, nie może rozwijać prawdziwej miłości. Najczęściej nie walczy ze złem pochodzącym z jego wnętrza, dlatego czyni zło, gdyż nie ma nawrócenia. Wówczas przyjmuje komunię w sposób świętokradzki. I tak może być przez całe życie. Taki chrześcijanin nie kocha Boga i bliźniego. Wyżej wymienione zło czyni krzywdę bliźniemu w jakiejkolwiek formie, a więc nie ma miłości Boga, bo nie ma nawrócenia.

Przed tak rozumianą miłością chrześcijanin nie może uciec. Stąd też, w jej istocie zawarte jest dążenie do mistycznego zjednoczenia się człowieka z Bogiem. Zaś sprawdzianem tej jedności mistycznej z Bogiem w miłości jest otwarcie się na bliźniego. Albowiem miłość bliźniego prowadzi do miłowania Boga. A więc, chrześcijanin osiąga najpełniejszy rozwój mistycznego zjednoczenia poprzez realizację miłości Boga i bliźniego. Jednocześnie człowiek staje się coraz bardziej dobry, jako osoba i dziecko Boże. Jego osobiste zaangażowanie w kształtowaniu świętości jest wymogiem godności jego osobowej natury, która stanowi podstawę ontycznej świętości. Ta świętość jest więc odpowiedzią życia ze strony człowieka na wezwanie Boże. Można powiedzieć, że świętość jest po prostu zrealizowaną miłością w rozwoju życia duchowego aż do osiągnięcia mistycznego zjednoczenia. Jest to odpowiedź człowieka na miłość Boga. Świętość więc jest pełnią miłości Boga i bliźniego. W tym rozwoju miłości pomagają błogosławieństwa Boże. Ich realizacja jest sprawdzianem umiłowania Boga i bliźniego.

Zatem, życie duchowe jest procesem i jako proces jest przedmiotem badań teologii duchowości, które najlepiej poznajemy na bazie mistyki przeżyciowej. Zatem, teologia duchowości zajmuje się wewnętrzną relacją miłości Boga do człowieka i miłością człowieka do Stwórcy (wymiar mistyczny), natomiast zewnętrzne uwolnienie się od przywiązania do dóbr materialnych, do świata i praktyki pobożnościowe są pomocne w tym powyższym procesie (wymiar ascetyczny), a dopiero z osiągnięcia pierwszego wymiaru wypływa świadectwo apostolatu (wymiar apostolski). Nieznajomość procesu życia duchowego (mistycznego), nieznajomość teologii mistycznej, sprowadza teologię duchowości do poziomu życia ascetycznego, moralnego, religijnego i pobożnościowego. Zwraca się uwagę na zewnętrzną formację moralną, ascetyczną, na środki formacyjne, a nie na pogłębianie wewnętrznego procesu całkowitego umiłowania Boga. Zwraca się uwagę na formację ludzką poprzez terapię, psychologię, zaniedbując całkowicie formację duchową. Tymczasem świętość zakłada pełną realizację człowieka jako osoby. Realizację integralną: ludzką (umysłową, emocjonalną, społeczną) i duchową. Człowiek całkowicie miłujący Boga, Jemu oddany, musi podejmować walkę ze wszelkim złem. Mając dla nas miłość, zechciał udzielić nam swego przymiotu, abyśmy stali się uczestnikami Jego pełni. Świadczy o tym mistyka przeżyciowa, całkowicie nieznana w studiach teologicznych.

A więc, ks. Profesor opracował “metodę treści”, którą też można nazwać “metodą rozwoju”, “metodą postępu” życia duchowego, zwłaszcza procesu mistycznego poznawanego na podstawie mistyki przeżyciowej (mistyki przesłania). Doświadczenie mistyczne nie rozpoczyna się od wysiłku człowieka. Trzeba poznać i spotkać Boga w Chrystusie. On jest pierwszy, natomiast współpraca z łaską jest wtórna. Zatem, doświadczenie mistyczne charakteryzuje się otwartą postawą na Chrystusa i dlatego musi być szeroko otwarte na miłość bliźniego. Chrystusa trzeba ukochać w każdym człowieku. Tylko miłość się liczy, bowiem taki jest Bóg Trójosobowy. Ale nie można iść za Chrystusem bez krzyża i miłości też do Kościoła. Dlatego ks. Profesor wypracował własną metodę badań duchowości katolickiej w Polsce (por. “Metodologia teologii duchowości”, w: Studia Nauk Teologicznych PAN, Metodologia teologii, t. 2, (2007), red. M. Rusecki, wyd. KUL, Lublin 2007, s. 215-234; tenże, “Teologu polski, co sądzisz o swojej twórczości?”, opr. i red. S. C. Napiórkowski OFMConv., Niepokalanów 2007, s. 363-368; tenże, “Jaka teologia mistyki?”, w: “Duchowość w Polsce” 12 (2010), red. M. Chmielewski, Lublin 2010, s. 64-79; A. Nowak, “Doświadczenie religijne a doświadczenie mistyczne w wybranych publikacjach ks. prof. dr hab. Stanisława Urbańskiego”, w: Świętość i historia, red. W. Gałązka, S. Urbański, seria: Mistyka polska 132, Wyd. UKSW, Warszawa 2014, s. 91-104; tenże, w: “Duchowość i historia”, red. W. Gałązka, S. Urbański, seria: Mistyka polska 133, Wyd. UKSW, Warszawa 2014, s. 111-124).